Hoe we schade door zettingen beoordelen

Bodembeweging door gaswinning in het Groningenveld en de gasopslag Norg en Grijpskerk kan schade veroorzaken. De bodembeweging kan bijvoorbeeld zetting veroorzaken die tot schade leidt. Het IMG heeft specialistische, onafhankelijke deskundigen gevraagd om hem daarover nader te adviseren. Op deze pagina lichten we hun advies (pdf) over schade door zettingen toe.

Zettingen worden ook wel verzakkingen genoemd. Voor het gemak hanteren we telkens dezelfde term: zettingen. Met zettingen wordt de (verticale) verplaatsing bedoeld van een bouwdeel ten opzichte van een ander bouwdeel of van een gebouw als geheel. Waarbij de verplaatsing gerelateerd is aan de vervorming van de ondiepe bodem (ondergrond), waarop een gebouw is gefundeerd.

Voorbeeld zettingsschade

Bijvoorbeeld: een huis dat is gefundeerd op zand kan door diverse oorzaken dieper in de grond zakken (verticaal bewegen dus). Dat leidt vooral tot problemen wanneer het ene deel van het huis sneller (en/of verder) zakt dan het ander deel. Tussen die delen ontstaat dan schade, zoals in de vorm van scheuren in muren. Er wordt wel gezegd dat een gebouw dan doormidden lijkt te knakken. De schade bestaat daarmee uit het verschil in zakking van een deel van een gebouw en de gevolgen daarvan (scheuren in muren bijvoorbeeld).

Niet altijd schade

Voor de duidelijkheid: een gebouw dat als geheel een gelijkmatige verticale zetting heeft ondergaan (dus als geheel dieper in de bodem zakt), behoeft daarbij geen schade op te lopen. Zettingen en zettingsverschillen leiden vervolgens ook niet altijd tot schade in de vorm van scheuren. Ze kunnen ook leiden tot functionele beperkingen of bezwaren (scheefstand, afwatering, toegangen, etc).

Schademechanisme

Er zijn tal van redenen waarom een gebouw kan zetten. De oorzaken kunnen verschillend zijn en vaak is er sprake van een combinatie van oorzaken. Grofweg is er onderscheid tussen 1) een verandering in de bodem en 2) een verandering door de constructie en aard van het gebouw. Het advies waarop deze toelichting is gebaseerd gaat vooral in op specifieke wijzigingen van de ondergrond als gevolg van bevingen. Lees hier een uitgebreid overzicht van allerlei oorzaken van zettingen zoals die in het advies staan.

Zetting door mijnbouw

Mijnbouwactiviteiten (zoals gaswinning en gasopslag) kunnen direct een effect hebben op zettingen. Bevingen kunnen (kortdurende) spanningswisselingen in de ondergrond veroorzaken. De dichtheid van het bodemmateriaal (zoals zand) kan daardoor wijzigen. In het advies van de specialistische deskundigen wordt daarbij ingegaan op het ontstaan van zetting door ‘verdichting van de bodem’ of ‘verweking met verdichting van de bodem als gevolg’, die dus het directe effect zijn van bevingen door gaswinning.

Gaswinning en gasopslag kunnen overigens ook indirect invloed hebben op de zettingen van gebouwen. Deze activiteiten kunnen namelijk niet alleen bevingen maar bijvoorbeeld ook diepe bodemdaling veroorzaken en daarmee een zakking van het maaiveld. Het kan onder meer de grondwaterstand en grondwaterspiegel beïnvloeden en dat kan ook tot zetting leiden.

Welk schademechanisme vergoeden?

Bij een schademelding moet het IMG de vraag beantwoorden of de schade is veroorzaakt door bodembeweging door gaswinning in het Groningenveld of gasopslag in Norg. Voor een antwoord op die vraag is nu meer duidelijkheid over het effect van bevingen op het ontstaan van die schade en met name zettingsschade. Zoals al duidelijk wordt, zijn er tal van oorzaken van zettingsschade. Dus de vraag is dan: hoe nu te bepalen welke zetting is veroorzaakt of verergerd door bevingen en welke niet?

Stapsgewijs

Om antwoord te kunnen geven op die vraag, is er een stappenplan ontwikkeld. Wanneer dit door het IMG wordt ingevoerd, biedt het de onafhankelijke deskundigen die adviseren over schade een gestructureerde aanpak voor hun advies. Het helpt bovendien het IMG en de schademelder om beter een mening te kunnen vormen over die advisering van deskundigen in individuele dossiers.

De belangrijkste stappen bij het uitbrengen van een beoordeling van mijnbouwschade door zetting zijn:

• Stel vast of er sprake is van een zettingsschade
• Verzamel, indien nodig, meer achtergrondinformatie over de omstandigheden van het gebouw (is het op palen gefundeerd of niet)
• Verzamel, indien nodig, meer achtergrondinformatie over de omstandigheden rond het gebouw, zoals de aanwezigheid van taluds of sloten
• Ga na hoe hard de bodem heeft getrild als gevolg van bevingen door gaswinning in het Groningenveld
• Bepaal de samenstelling van de ondergrond (is er sprake van zand of klei en op welke diepte bijvoorbeeld)
• Toon indien nodig aan welke (eventueel uitsluitend) andere schademechanismen aanwezig zijn of zijn geweest

Lees in het advies alle achtergronden over deze stappen

Trillingen door bevingen

Volgens de specialisten die het advies hebben uitgebracht over de beoordeling van zettingen is het uitgesloten dat bevingen zettingen veroorzaken als de grond minder dan 10 mm/s (overschrijdingskans 1 procent) heeft getrild. Waarbij ze dan doelen op specifieke veranderingen van de bodem als oorzaak van die zettingen. Op basis van de huidige in het Groningenveld opgetreden bevingen is voor een groot deel van Groningen en Drenthe geen sprake van geweest van dergelijke trillingen.

Wettelijk bewijsvermoeden

Volgens hen is daarmee zeker dat op die plekken de bevingen geen zettingsschade (door verdichting of verweking met verdichting van de bodem tot gevolg) hebben veroorzaakt bij woningen. Dat wil nog niet zeggen dat daarmee voor de aangetroffen schade er geen verband is met bodembeweging door gaswinning. De bevingen kunnen immers ook op andere wijze schade hebben veroorzaakt of verergerd. Als op die locatie het wettelijk bewijsvermoeden van toepassing is, moet de deskundige met inachtneming van dat bewijsvermoeden het IMG en de schademelder adviseren.

Trillingen vanaf 10 mm/s

Als de grond wél harder dan 10 mm/s (overschrijdingskans 1 procent) heeft getrild, dan is volgens de specialisten nog niet gezegd dat er ook altijd zettingsschade door die trillingen is ontstaan. Een vervolgonderzoek moet dat dan duidelijk maken. Lees hier hoe dat vervolgonderzoek er dan uit zou moeten zien.